👌👌👌बड़ी बेचैन रहती हैं किताबें… – books library in saloon over india reading is important for intellectual development – Maharashtra Times

https://marathi.indiatimes.com/editorial/article/books-library-in-saloon-over-india-reading-is-important-for-intellectual-development/articleshow/113146270.cms

Clipped from: https://marathi.indiatimes.com/editorial/article/books-library-in-saloon-over-india-reading-is-important-for-intellectual-development/articleshow/113146270.cms

दिल्लीतील आमचे रिक्षावाले काका एकदा ‘साहेब तुम्ही एकदा ते पाहायलाच पाहिजे,’ म्हणून दक्षिण दिल्लीच्या एका केशकर्तनालयात घेऊन गेले. गेल्यावर जे जाणवते ते असे की तेथे वृत्तपत्रे किंवा फिल्मी नियतकालिकांपेक्षा पुस्तकांचा रॅक आहे. तुम्ही दाढीकटिंगसाठी आलात तर सुरुवातीला पुस्तके चाळली, वाचलीत की मगच तुम्हाला ‘त्या’ खुर्चीवर बसवले जाते! आमचा मुलगा किंवा मुलगी सारखे मोबाइलला चिकटून असतात, घरातच चारचारदा हाका मारल्या तरी मुलगा त्याला उत्तरच देत नाही कारण त्याचे दोन्ही कान हेडफोन्समुळे बंद असतात, अशा तक्रारी घेऊन शाळेच्या मुख्याध्यापकांपासून थेट डॉक्टरांचा दरवाजा ठोठावणारांची संख्या वाढता वाढता वाढतच चाललेली आहे. म्हणूनच यासारख्या केशकर्तनालयांचा हा उपक्रम अगदी वेगळा असल्याने त्याची येथे दखल घ्यावीशी वाटते.

दिल्लीच्या निमित्ताने पुस्तके ठेवणारी अशी केशकर्तनालये कोठे कोठे आहेत, याची माहिती घेतली तेव्हा केरळ, तमिळनाडू, अगदी आपल्या सोलापुरातही अशी सलून्स असल्याचे समजले. प्रत्येक सलूनमध्ये अशी छोटेखानी का होईना ग्रंथालये सुरू झाली, तर ते सोशल मीडियाच्या अतिरेकी काळात पुढच्या पिढीसाठी मोठे उपकारक ठरेल.

तज्ज्ञांच्या मते इंटरनेट आणि सोशल मीडिया आपल्याला क्षणार्धात अशा एका काल्पनिक जगात नेतात की तेथे शांततेची, आनंद आणि समाधानाची आभासी दुनिया जन्माला येते. ज्यांना त्याचे व्यसन लागले आहे त्यांना हातातला स्मार्टफोन काही मिनिटांसाठी बाजूला ठेवला तरी त्यांची ‘डोपामाइन’ नावाच्या फील-गुड रसायनाची पातळी इतकी घसरते की त्यांना तणाव आणि नैराश्याचा झटका येण्याचा धोका उद्भवतो. सोशल मीडियाच्या वाढत्या वापराचे धोके, अगदी ‘एआय’चाही वाढता गैरवापर आणि दुसरीकडे वाचनाने मिळणारा अमर्याद आनंद यातील नेमके काय निवडावे, याबाबत पालकांचेही समुपदेशन करण्याची गरज आज आहे. मोबाइलचा उपयोग घड्याळ म्हणून सर्रास न करणे, मोबाइल किती वेळ पहायचा, याचे स्वतःशीच वेळापत्रक आखून घेणे, सामाजिक कार्यक्रमांना जाताना मोबाइल कारमध्येच ठेवणे किंवा तो बंद करून खिशात ठेवणे, मोबाइल बंद केल्यावर आपली चिडचिड वाढते का, याचे स्वतःच तटस्थ निरीक्षण करणे यासारखे काही उपाय डॉक्टर सांगतात.

सोशल मीडियाचे दुसरे नाव टाइमपास असते. मेट्रो, बसमध्येही हे टाइमपासवाले असंख्य दिसतात. पत्रकार-संपादक यांच्यासाठी प्रसंगी अखंडीत वाचीत जावे हा गुरुमंत्रच; पण गेली काही वर्षे दिल्लीत तरी कोणत्याही राजकीय पक्षाच्या कार्यालयांत दिसणारे दृश्य असे की, पत्रकार आपापल्या मोबाइलमध्ये जे डोके घालून बसतात, ते पत्रकार परिषद संपल्यावरच वर पहातात! बरं यातले बहुतेकजण इतके काय पाहतात, हे बारीक नजरेनं पाहिलं तर दिसतं की ते एक्सवरील वाचाळ पोस्ट किंवा इतरांचे व्हॉट्सअप स्टेट्स पहात असतात!

दिल्लीत भरणाऱ्या विश्व पुस्तक मेळ्याकडे जाताना प्रगती मैदानाच्या जवळच्या पदपथावर मागच्या वर्षी असेच एक सलीम चाचा दिसले, ज्यांनी पुस्तक खरेदी करून ती शेजारच्या बाकड्यावर ठेवलेली होती. भाकपच्या अजय भवन मुख्यालयाजवळही असेच एक पुस्तकवेडे चहावाले दिसायचे पूर्वी. सुरुवातीला उल्लेख केलेल्या रिक्षावाल्या काकांना तर‘फकिरा’सारखी कादंबरी, ‘माझी मैना गावाकडं राहिली’ सारख्या लावण्यांपासून जवळपास अख्खे अण्णाभाऊ साठे माहिती आहेत. दिल्लीतील डॉ. संदीप नाचन यांनीही आपल्या दंतचिकित्सालयात एक छोटेखानी ग्रंथालय सुरू केले आहे. गर्दी असेल तेव्हा त्यांचा सहाय्यक रुग्णांच्या हातात पुस्तके नेऊन देतो. मुले सतत मोबाइलला चिकटलेली असतात, असे सांगणारे अनेक पालकही याच व्यसनाच्या आधीन झालेले असतात. घरात डोकी चार. प्रत्येक जण मोबाइलमध्ये डोके खुपसून बसलेला, मग जेवणाच्या टेबलवर भयाण शांतता पसरली तर नवल नाही.

प्रत्येक सलूनला अशी पुस्तके ठेवण्याची किंवा ती वाचण्याची अट लागू करण्याची सक्ती करता येणार नाही, परंतु मुलांची कटिंग करायला जातेवेळी पालकांनीच एखादे कॉमिक्स का होईना, हाताशी ठेवले तर? आज प्रत्येक सलूनमध्ये गर्दीच गर्दी असते. त्यावेळी आपली वेळ येईपर्यंत वाचू देत की मुलाला त्या पुस्तकातली १०-१५ पाने….

प्रत्येक पालकाने मुलाला स्मार्टफोन देण्याआधी हे समजून घेतले पाहिजे की पुस्तके हे केवळ ज्ञान मिळवण्याचे साधन, यापेक्षाही वाचनाचे अनेक फायदे आहेत. डॉक्टरांच्या म्हणण्यानुसार प्रसंगी नव्हे तर रोज किमान १० मिनिटे तुम्ही पुस्तक वाचले तर रक्तदाब आणि वाढत्या ताणतणावाचा सामना करण्याची ऊर्जा वाढते. झोपण्यापूर्वी मोबाइल बाजून ठेवून एखादे पुस्तके चाळले तर शांत झोप लागते. अर्थात तुम्ही पुस्तके कोणती निवडता यावरही बरेच काही अवलंबून असतेच.

राज्याचे माजी शिक्षण संचालक वि. वि. चिपळूणकर ‘पणती जपून ठेवा, अंधार फार झाला’ हे गीत फार सुरेल गात असत. अनेक आबालवृद्धांचा अनुभव हा की मोबाइलच्या व्यसनाचे बळी पडल्यावरच त्याची जाणीव होते आणि तेव्हा बहुतेकवेळा वेळ निघून गेलेली असते. सोशल मीडियाच्या व्यसनाचा राक्षस समाजच गिळंकृत करण्यासाठी आक्रमकपणे पुढे येत असताना, यासारख्या केशकर्तनालयांनी लावलेली ही पणती म्हणूनच लक्षवेधी वाटते.

‘हेयर कटिंग करवाओ मत प्राण प्यारी, कहीं काले नाग ना फुफकार दें !’ अशी हिंदीतली प्रसिद्ध कविता आहे. कटिंग जरूर करायलाच पाहिजे, पण सोबतीला पुस्तके असतील तर त्या कात्रीची कटकटही सुसह्य वाटेल! गुलजार म्हणतात तसं, ‘बड़ी बेचैन रहती हैं किताबें…’ म्हणून आपणही पुस्तकांना भेटायला हवं.